Việt Nam đã phát triển nhanh chóng trong những thập kỷ gần đây, nhưng khoảng cách giàu nghèo giữa các tỉnh thành vẫn là một vấn đề lớn. Khi nghĩ đến những tỉnh thành nghèo nhất Việt Nam, người ta thường nghĩ đến những vùng núi, vùng sâu vùng xa, mật độ dân số thấp, cơ sở hạ tầng hạn chế và điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt. Vậy đâu là những tiêu chí được sử dụng để đo lường “nghèo nhất”? Tỉnh nào thực sự nghèo nhất? Và làm thế nào chúng ta có thể cải thiện tình hình? Bài viết này phân tích thực trạng, dữ liệu, nguyên nhân và giải pháp để thu hẹp khoảng cách này.
Tiêu chí đánh giá mức độ “nghèo nhất” của một tỉnh, thành phố
Trước tiên, chúng ta cần định nghĩa rõ ràng “nghèo” là gì:
- Thu nhập bình quân đầu người: Đây là một tiêu chí quan trọng để đánh giá mức sống. Một tỉnh có thu nhập rất thấp là một minh chứng rõ ràng cho điều này.
- Tỷ lệ nghèo đói: số hộ gia đình sống dưới mức nghèo khổ, tỷ lệ thất nghiệp hoặc thiếu việc làm.
- Cơ sở hạ tầng, giao thông, điện, nước, y tế, giáo dục: nếu khu vực này không có cơ sở hạ tầng cơ bản thì sẽ khó phát triển kinh tế.
- Địa lý và thiên nhiên: núi cao, giao thông đi lại khó khăn hoặc khu vực dễ xảy ra thiên tai sẽ ảnh hưởng đến sản xuất và thu nhập.
Tỉnh nghèo nhất Việt Nam hiện nay
Bắc Cạn
Bắc Cạn là tỉnh nghèo nhất Việt Nam với tỷ lệ hộ nghèo khoảng 26,75% (theo số liệu năm 2022) và GDPR xếp thứ 63/63 tỉnh, thành phố với 0,65 tỷ USD vào năm 2022. Nằm ở vùng Đông Bắc, Bắc Cạn có địa hình đồi núi phức tạp, chủ yếu là các dãy núi hình vòng cung xen kẽ với các thung lũng hẹp, cản trở khả năng phát triển kinh tế và cơ sở hạ tầng tại đây.
Theo KJC, nông nghiệp chiếm tỷ trọng đáng kể trong nền kinh tế địa phương, với hoạt động chính là trồng trọt và chăn nuôi. Tuy nhiên, do kỹ thuật canh tác lạc hậu và đất đai bạc màu, đời sống của người dân địa phương đang gặp nhiều khó khăn.
Hơn nữa, do thiếu nguồn nhân lực có tay nghề cao và cơ sở hạ tầng giao thông chưa phát triển, Bắc Kạn đang gặp khó khăn trong việc thu hút đầu tư và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.
Cao Bằng
Cao Bằng là tỉnh đang đối mặt với nhiều khó khăn về kinh tế, xã hội, văn hóa, đồng thời cũng là địa bàn trọng điểm về quốc phòng, an ninh. Năm 2021, điểm số PCI của Cao Bằng đạt 56,29, xếp hạng 63, trong khi các chỉ số cấu thành còn khá yếu.
Tỉnh Cao Bằng có địa hình đa dạng, bị chia cắt bởi mạng lưới sông suối dày đặc, cùng với núi, đồi và thung lũng sâu, ảnh hưởng lớn đến phát triển kinh tế – xã hội và đầu tư cơ sở hạ tầng, đặc biệt là giao thông. Đồng thời, điều này dẫn đến tình trạng đất nông nghiệp bị chia cắt, dễ dẫn đến xói mòn đất vào mùa mưa.
Cao Bằng có mật độ dân số thấp. Năm 2021, dân số của tỉnh là 6.700.400 người, chủ yếu tập trung ở vùng nông thôn. Hơn 95% dân số là người dân tộc thiểu số sống ở vùng sâu vùng xa. Cao Bằng có tỷ lệ hộ nghèo cao thứ năm cả nước, ở mức 24,5%.
Lai Châu
Những người tìm hiểu KJC thiện nguyện chia sẻ: Lai Châu là tỉnh đứng thứ 3 trong 10 tỉnh, thành phố nghèo nhất Việt Nam, có GDP đạt 1,03 tỷ USD, tương đương khoảng 23 tỷ đồng vào năm 2022 và tỷ lệ hộ nghèo khoảng 24,58%.
Lai Châu là một tỉnh miền núi phía Tây Bắc, nơi sinh sống của nhiều dân tộc thiểu số sống rải rác trong các bản làng. Điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, địa hình lạnh giá và hiểm trở. Với diện tích hơn 18.000 km², có tới 60% diện tích đất đai đạt độ cao trên 1.000 m và 90% diện tích đất đai có độ dốc trên 25 độ. Điều này gây khó khăn cho việc đi lại và hạn chế kết nối với các vùng kinh tế phát triển. Người dân chủ yếu sống bằng nghề nông tự cung tự cấp.
Người dân nơi đây sống chủ yếu bằng nghề nông tự cung tự cấp, bởi tuy là tỉnh miền núi có địa hình dốc nhưng giữa các dãy núi lại có những thung lũng tương đối bằng phẳng, thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp như vùng Mường So, Tam Đường, Than Uyên…
Điện Biên
Điện Biên là một tỉnh ở Tây Bắc Việt Nam. Tỉnh này giáp với hai tỉnh Lai Châu và Sơn La của Việt Nam, Vân Nam của Trung Quốc ở phía bắc, Phongsaly của Lào ở phía tây, và các huyện Pak Xeng và Pak Ou của tỉnh Luang Prabang của Lào ở phía tây nam.
Điện Biên là một tỉnh có tiềm năng du lịch phong phú, đặc biệt là du lịch văn hóa, lịch sử. Đáng chú ý nhất là mạng lưới di tích lịch sử của chiến thắng Điện Biên Phủ, bao gồm: Sở chỉ huy chiến dịch Mường Phăng; các căn cứ Him Lam, Bản Keo, Độc Lập; các đồi A1, C1, D1, E1 và vùng lõi của cụm căn cứ Pháp (khu vực hầm De Castries). Tuy nhiên, hiện nay tỉnh Điện Biên đang gặp phải tình hình đặc biệt khó khăn. Với hơn 90% dân số là nông dân, chủ yếu làm nông nghiệp. Với tỷ lệ hộ nghèo là 38,25% và tỷ lệ cận nghèo là 6,83%, Điện Biên là tỉnh có tỷ lệ hộ nghèo cao nhất cả nước.
Kon Tum
Nằm ở vùng Tây Nguyên, với địa hình chủ yếu là đồi núi, nền kinh tế Kon Tum chủ yếu dựa vào nông nghiệp. Giống như hầu hết các tỉnh nghèo khác, kỹ thuật nông nghiệp lạc hậu cùng điều kiện đất đai và khí hậu khắc nghiệt khiến tỉnh này trở thành một trong những vùng kém phát triển kinh tế nhất cả nước.
Kon Tum rộng lớn nhưng dân cư thưa thớt, chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số, gây khó khăn cho phát triển kinh tế – xã hội. Tỉnh cũng đang nỗ lực đáng kể trong việc phát triển công nghiệp và dịch vụ, nhưng tiến độ vẫn chậm do thiếu vốn đầu tư và cơ sở hạ tầng yếu kém.
Hà Giang
Là một trong nhiều vùng có địa hình hiểm trở và núi đá vôi cao, Hà Giang là một trong 10 tỉnh nghèo nhất Việt Nam theo số liệu thống kê mới nhất năm 2022. Cuộc sống của người dân ở đây vẫn phụ thuộc nhiều vào nghề nông tự cung tự cấp và chăn nuôi.
Hà Giang cũng là một trong những tỉnh chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu, với hạn hán và lũ quét thường xuyên xảy ra. Tuy nhiên, tỉnh đang nỗ lực phát triển du lịch sinh thái nhờ cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp như cao nguyên đá Đồng Văn và các bản làng dân tộc.
Đắk Nông
Tỉnh Đắk Nông, nằm ở Tây Nguyên, có tỷ lệ hộ nghèo khoảng 20,68% và GDP khoảng 40 tỷ đồng mỗi năm. Tỉnh có tiềm năng phát triển nông nghiệp, đặc biệt là cà phê và hồ tiêu, nhưng do hạ tầng giao thông chưa phát triển và khả năng tiếp cận thị trường còn hạn chế, Đắk Nông vẫn chưa khai thác hết tiềm năng kinh tế của mình.
Đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số vẫn còn nhiều khó khăn, thiếu nước sinh hoạt và đất canh tác bị thoái hóa. Đắk Nông cũng đặt mục tiêu phát triển du lịch và năng lượng tái tạo, nhưng vẫn cần nguồn lực đáng kể để đạt được mục tiêu này.
Yên Bái
Yên Bái, xếp thứ 56/63 tỉnh, thành phố về GDP, nằm ở vùng Tây Bắc, với tỷ lệ hộ nghèo khoảng 19,34%. Nền kinh tế của tỉnh chủ yếu dựa vào nông, lâm, ngư nghiệp, nhưng vẫn chủ yếu là tự cung tự cấp.
Tỉnh có địa hình đồi núi bị chia cắt mạnh, độ dốc lớn, đất canh tác cho người dân địa phương còn hạn chế. Việc thiếu đầu tư vào cơ sở hạ tầng và giao thông, cùng với điều kiện tự nhiên bất lợi, khiến khu vực này khó tiếp cận các vùng kinh tế phát triển lân cận.
Bên cạnh những hạn chế, Yên Bái còn có tiềm năng phát triển du lịch sinh thái, văn hóa nhờ những danh lam thắng cảnh như Mù Cang Chải hay ruộng bậc thang.
Quảng Trị
Quảng Trị là một trong những tỉnh chịu ảnh hưởng nặng nề nhất trong lịch sử, và nền kinh tế vẫn chưa hoàn toàn phục hồi. Nằm ở trung tâm đất nước, Quảng Trị thường xuyên phải hứng chịu thiên tai như bão, lũ lụt và hạn hán, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp và đời sống của người dân.
Mặc dù tỉnh đã có những tiến bộ trong phát triển công nghiệp và thương mại, nhưng mức sống của người dân vẫn còn thấp và nhiều khu vực vẫn còn nghèo.
Lạng Sơn
Nằm ở vùng Đông Bắc, Lạng Sơn là một trong những tỉnh nghèo nhất cả nước, với GDP khoảng 41 tỷ đồng/năm, chiếm 54/63 tổng GDP cả nước. Nhờ địa hình đồi núi, nông nghiệp vẫn là ngành kinh tế quan trọng nhất, nhưng sản xuất nông nghiệp ở Lạng Sơn vẫn đang đối mặt với nhiều khó khăn do đất đai khô cằn và thiếu nước.
Giao thương với Trung Quốc là một trong những nguồn thu nhập chính của tỉnh. Tuy nhiên, nền kinh tế của tỉnh vẫn phụ thuộc nhiều vào nông nghiệp, trong khi công nghiệp và dịch vụ vẫn chưa phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên, tỉnh đang nỗ lực thu hút đầu tư vào du lịch và dịch vụ biên giới để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Tại sao các tỉnh này lại nghèo?
Có nhiều lý do khiến một số tỉnh, thành phố trở thành những nơi nghèo nhất Việt Nam:
Tình hình địa lý và tự nhiên khó khăn
Nhiều tỉnh nghèo nằm ở vùng núi, biên giới, giao thông đi lại khó khăn, khoảng cách đến trung tâm thành phố xa xôi, mùa mưa thường xuyên bị ngập lụt, gây cản trở giao thông, thương mại, tiếp cận thị trường, dịch vụ y tế và giáo dục.
Nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp quy mô nhỏ và chăn nuôi gia súc.
Ở nhiều tỉnh nghèo, phần lớn dân số làm nông, lâm, ngư nghiệp; sản xuất mang tính thủ công, thiếu vốn, thiếu công nghệ. Tiềm năng công nghiệp và dịch vụ chưa được khai thác hiệu quả.
Thiếu cơ sở hạ tầng và dịch vụ xã hội
- Giao thông kém → giao thông khó khăn → chi phí cao
- Nước sạch, điện, dịch vụ chăm sóc sức khỏe và trường học đều thiếu thốn.
- Các huyện xa xôi gặp khó khăn trong việc thu hút giáo viên và bác sĩ giỏi.
Thiếu nguồn nhân lực chất lượng
Tỷ lệ giáo dục thấp, khả năng tiếp cận đào tạo nghề hạn chế, thiếu kỹ năng làm việc trong ngành công nghiệp và dịch vụ hiện đại.
Thiếu đầu tư và chính sách phù hợp
Một số tỉnh chưa được ưu tiên đầu tư cơ sở hạ tầng, thiếu chính sách thu hút đầu tư, quỹ đất ưu đãi hạn chế hoặc điều kiện ưu đãi đầu tư thấp hơn so với khu vực thuận lợi.
Tỉnh thành nghèo nhất Việt Nam không chỉ đơn thuần là thu nhập thấp, mà là kết quả của sự kết hợp nhiều yếu tố: thu nhập, tỷ lệ nghèo, điều kiện tự nhiên, cơ sở hạ tầng, giáo dục và chính sách. Tuy nhiên, nghèo đói không đồng nghĩa với việc thiếu tiềm năng. Với các chính sách hỗ trợ phù hợp, đầu tư hợp lý và khai thác tiềm năng địa phương, các tỉnh này hoàn toàn có thể vượt qua khó khăn. Việc xác định tỉnh nghèo nhất Việt Nam nên là bước đầu tiên hướng tới các hành động cải thiện, hướng tới phát triển công bằng và cải thiện điều kiện sống ở tất cả các vùng miền.
